Dystymia to zaburzenie nastroju, które nawraca okresowo lub trwa stale przez minimum 2 lata.
Dolegliwość jest obarczona dużym subiektywnym poczuciem cierpienia, wyrażającego się w stanach bezsilności, bezradności, braku nadziej i labilności nastroju.
Typowe objawy dystymii:
- Zmniejszona ilość energia i aktywność zawodowa, społeczna, hobbystyczna, która wcześniej była na innym poziomie.
- Zaburzenia snu, które mogą być przyczyną lub skutkiem dystymii. Często problemy ze snem wpisują się w mechanizm błędnego koła polegający na tym, że okresowe problemy ze snem wpływają na obniżony nastrój, a przewlekle utrzymujący się obniżony nastrój wpływa na pogorszenie jakości sny. Problemy ze snem mogą mieć zróżnicowaną postać: trudności z zasypianiem, przedwczesne wybudzanie, płytki sen.
- Trudności w koncentracji, polegające na pogorszeniu umiejętności utrzymywania uwagi na czynnościach czy rozmowach, które wcześniej nie były obserwowane. Może być to również proces wtórny do problemów ze snem lub problemów związanych z przeciążeniem długotrwałym stresem.
- Niskie poczucie własnej wartości, wiary w siebie i we własne umiejętności, które może dotyczyć nie tylko kompetencji, ale również umiejętności relacyjnych, atrakcyjności, predyspozycji mentalnych.
- Poczucie niedostosowania, które objawia się poczuciem wyobcowania nieadekwatności, obcości w kontaktach społecznych,
- Wycofanie się z aktywności interpersonalnych mimo wyraźnych potrzeb społecznych, mających wyraz w przeszłości.
- Niechęć do wchodzenia w interakcje i wycofywania się z prezentowania własnych opinii, wypowiadania się we własnych sprawach.
- Płaczliwość występująca z niezrozumiałych powodów.
- Poczucie zamartwiania się i bezradności wobec wielu spraw, które obiektywnie nie wymagają dużo wysiłku, albo na które nie można wpłynąć (cierpienie innych ludzi, problemy świata takie jak: ekologia, głód, agresja, nierówności społeczne, losy osób starszych, nieporadnych, zwierząt, itp.).
- Nieporadność wobec wielu spraw życia codziennego.
- Pesymizm wobec przyszłości i przeszłości, trudność w odnajdywaniu pozytywnych scenariuszy, umniejszanie życiowych sukcesów, dewaluowanie własnych doświadczeń, dokonań.
- Rezygnacja z zainteresowań które w przeszłości sprawiały przyjemność.
- Utrata przyjemności z bliskości fizycznej i kontaktów seksualnych.
Kryteria diagnostyczne dystymii według klasyfikacji ICD – 10:
A. Okres co najmniej dwóch lat stale nawracającego obniżonego nastroju. Okresy stabilnego, dobrego nastroju nie trwają dłuzej niż kilka tygodni. Nie wystepują epizody hipomanii.
B. Nie występują w czasie ostatnich dwóch lat objawy (czasowe i jakościowe) spełniające kryteria epizodu depresyjnego.
C. Wywstępują co najmniej trzy z poniższych objawów w trakcie trwania stanu obniżonego nastroju:
- Zmniejszenie energii lub aktywności.
- Bezsenność.
- Mała wiara w siebie i poczucie niedostosowania.
- Trudnosć w koncentracji.
- Płaczliwość.
- Utrata zainteresowania i radości z seksu oraz z innych czynności dających przyjemność.
- Poczucie bezradności i zamartwianie.
- Bezradność wobec obowiązków codziennego życia.
- pesymizm wobec przyszłości lub rozpamiętywanie przeszłości.
- Społeczne wycofanie się.
- Zmniejszona rozmowność.
Dystymia może w wyewoluować do poziomu pełno objawowej depresji, może również występować w reemisji depresji. To oznacza, że depresja ustępuje a w zastępstwie pojawia się dystymia.
Trwale obniżony nastrój może być również efektem przewlekłej żałoby, zaburzeń stresu pourazowego. Często z dystymią mylone może być wypalenie zawodowe lub długotrwały stan obniżonego nastroju podyktowany funkcjonowaniem w trudnej relacji np. z osobą przewlekle chorującą somatycznie, uzależnioną, agresywną.
Dystymia może również być „nadbudowana” na problemach osobowościowych, problemach emocjonalnych z okresu dziecięcego i nastoletniego. Jest wyrazem braku umiejętności dbania o siebie, który może mieć związek z zaniżoną samooceną lub lękami prowadzącymi do wycofania społecznego.
Stany dystymiczne mogą nasilać się w okresie zmniejszonej aktywności, przewlekłego stresu, izolacji, braku nadziej na rozwiązanie trudności interpersonalnych.
Dolegliwością dystymicznym towarzyszą często problemy somatyczne:
- Zaburzenia funkcji tarczycy (najczęściej niedoczynność).
- Choroby neurologiczne (choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane, reumatoidalne zapalenie stawów, stany po udarach mózgu).
- Niewydolność nerek.
- Toczeń układowy.
- Stany po zawale serca.
Wymienione dolegliwości mogą wpływać wielorako na dystymię:
- Uaktywniać dystymię na skutek utraty lub wycofania się z ważnych aktywności życiowych (zawał serca).
- Obniżać samopoczucie, w wyniku zamartwiania się przyszłością, związaną z życiem, z dolegliwością somatyczną (SM).
- Pojawianie się przewlekłych dolegliwości bólowych (reumatoidalne zapalenie stawów).
- Nasilenie występujących uprzednio stanów obniżonego nastroju.
- Zmiany neuronalne oraz hormonalne (choroba Parkinsona, udar mózgu, niewydolność tarczycy).
Leczenie pierwszego rzutu polega na stosowaniu leków antydepresyjnych i psychoterapii poznawczo-behawioralnej lub psychoterapii prowadzonej w innym nurcie, adekwatnym do etiologii dolegliwości.