Motywacja
Motywacja w popularyzowanym przez nas podejściu rozumiana jest jako zachowanie, które podlega zmianie w czasie i jest uzależnione od wielu czynników wewnętrznych i zewnętrznych (szczególnie interpersonalnych). Dotychczas motywację zwykło się postrzegać jako cechę lub dyspozycję osoby/pacjenta. Klient, który był skłonny przyjąć diagnozę i podążać za zaleceniami terapeutycznymi był uważany za zmotywowanego, w sytuacji przeciwnej był uznawany za niezmotywowanego i często nie miał możliwości pracy z klinicystą. Wielu specjalistom brakuje wiedzy na temat możliwości pracy z osobami niezmotywowanymi. Wielu specjalistów nie dostrzega wpływu ich relacji z klientem na jego motywację. Brak czasu, zniecierpliwienie, podawanie przedwczesne diagnoz, ocena zachowania osoby jest jednym z elementów wzbudzających niepokój powodujących większy lęk i opór klienta, a tym samym ograniczającym efektywną współpracę i korzystny przebieg terapii.
Obecnie motywacja w literaturze specjalistycznej coraz częściej jest wymieniana jako element niezbędny poprzedzający terapię, bez którego klinicysta nie może pomóc pacjentowi.
Brak motywacji jest wymieniany jako przyczyna, niepodejmowania lub przerywania terapii, niestosowania się do zasad, zaleceń specjalisty.
Propagujemy podejście polegające traktowaniu motywacji jako:
- zjawiska, na które może mieć wpływ odpowiedni sposób pracy osoby pomagającej,
- element konieczny, aby wspierać szeroko rozumianą zmianę (w terapii, psychoterapii, rozwoju osobistym i w inny obszarach życia).
Badania nad motywacją pokazują, iż jest ona:
- kluczem do zmiany zachowania (szkodliwego, wzbudzającego ambiwalencję, niepożądanego, nałogowego, depresyjnego, lękowego, i in.)
- wielowymiarowa,
- dynamiczna i podlega różnym fluktuacjom,
- zmienna w czasie, w kontekście sytuacyjnym, w relacji,
- zależna od rodzaju i charakteru interakcji z osobą,
- podatna na wpływ stylu pracy specjalisty/klinicysty.
Terapeuta motywujący, aby wpłynąć na zmianę zachowania klienta, powinien kierować się kilkoma przesłankami:
- Koncentrować się na zasobach i mocnych stronach osoby, zamiast na jego deficytach i słabościach. Jednocześnie zmierzać do ich wzmacniania, rozwijania i przenoszenia na inne obszary życia, w których słabiej sobie klient radzi.
- Szanować autonomię i decyzje klienta, jako niezbędne warunki budujące poczucie własnej skuteczności. Szacunek wiąże się z akceptacją dotychczasowych doświadczeń i wyborów, które nie mogą być poddawane krytyce.
- Zaaranżować terapię (konsultację), w sposób dający poczucia bycia indywidualnie traktowanym/ą. Konsultacja jest nastawiona na osobę i na jej rozwój, a nie na interpretację i ocenę jej zachowania.
- Nie stygmatyzować klienta, nie stosować etykiet (uzależniony, narkoman, alkoholik, zaburzony itp.). Tego typu kategorię nie sprzyjają budowaniu motywacji, odbierają poczucie wpływu na własne zachowanie.
- Budować relację terapeutyczną, pomocową opartą na partnerskiej współpracy. Klient ma wiedzę na temat własnego funkcjonowania. Terapeuta posiada umiejętności służące wydobywaniu zasobów do zmiany.
- Stosować empatię w dialogu z osobą. Badania pokazują, iż umiejętność okazywania w adekwatny sposób empatii jest najsilniejszym narzędziem wspomagającym zmianę.
Dialog Motywujący i Terapia Motywująca opiera się na następujących zasadach:
- Ambiwalencja i niepewność jest elementem każdego zachowania adaptacyjnego poddawanego zmianie (np. zmiana pracy, przejście na dietę, rozpoczęcie aktywności sportowej) oraz każdego zachowania problemowego (np. nadużywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych, agresja, zaburzenia jedzenia itd.).
- Rozwój i zdrowienie jest powiązany z umiejętnością rozwiązywania ambiwalencji (radzenia sobie ze sprzecznymi tendencjami). Brak zamiany zachowania powiązany jest z brakiem umiejętności i wiedzy w radzeniu sobie z ambiwalencją (sprzecznością między np. wyznawaną wartością a działaniem – ważne dla mnie jest zdrowie i relacje rodzinne, jednocześnie nadużywam alkohol, próbując redukować napięcie, stres).
- Odpowiedni styl pracy ukierunkowany na stwarzanie warunków do zmiany: budowanie partnerskiej relacji, empatyczne rozumienie, szacunek do doświadczeń, respektowanie autonomii i wydobywania argumentów prowadzących do zmiany (wydobywanie języka zmiany). Prowadzenie sporów, konfrontowanie ze słabościami, konsekwencjami nasila niechęć do zmiany.
- Narzędzia i techniki pracy powinny być dostosowane do odpowiedniego etapu (stadium) zmiany (prekontemplacja, kontemplacja, przygotowanie, działanie, podtrzymanie) i procesu motywacji w DM (angażowanie, ukierunkowanie, wydobywanie, planowanie).