Jest wiele definicji i typologii motywacji. Jedna z najpowszechniejszych rozróżnia motywację na zewnętrzną i wewnętrzną.
Pod wpływem motywacji zewnętrznej:
- zarabiamy pieniądze na określone dobra materialne,
- uczęszczamy do świątyni, gdyż tego oczekują od nas bliscy,
- chodzimy do szkoły ponieważ grożą nam konsekwencje,
- przestrzegamy przepisów drogowych – wyjątkiem jest, gdy łamiemy je mając ku temu silniejszy
motywator.
Motywacja zewnętrzna to również realizacja schematów rodzinnych i kulturowych, w ramach których
musimy dostosować się do ogólnoprzyjętych wzorców zachowań.
Motywacja zewnętrzna zarządza naszym zachowaniem korzystając z lęku (sankcji emocjonalnych, utraty
bliskości, utraty źródeł dochodu, konsekwencji prawnych, ostracyzmu społecznego) oraz z nagród w
postaci różnych profitów (emocjonalnych, finansowych, społecznej aprobaty, itp.).
Drugim rodzajem motywacji jest motywacja wewnętrzna. Pod jej wpływem wykonujemy określone
czynności, ponieważ lubimy tą aktywność, daje nam ona satysfakcję, czujemy się przez nią lepiej. Jej
przykładem może być hobby, sport, twórczość artystyczna, podróże.
Zadając pytanie dlaczego taki rodzaj aktywności wybraliśmy, z dużym prawdopodobieństwem dojdziemy
do wniosku, że nasze aktywności (poniekąd motywowane wewnętrznie) również są lub były dyktowane
przez otoczenie.
Spójrzmy na kilka przykładów:
- wybieramy partnera z określonymi atrybutami, o określonej urodzie, mieszczącej się w kanonie
piękności danej kultury. Być może ten partner prezentuje wiele cech przypominających nam matkę albo
ojca. - decydujemy się na określoną ilość dzieci, aby realizować określony rodzinny przekaz lub imperatyw
posiadania męskiego potomka, - kobieta przejmuje obowiązki opiekuńcze, zostaje w domu uzyskując dłuższy urlop macierzyński, a
mężczyzna idzie do pracy, uzyskując kilka dni urlopu tacieżyńskiego. - młody człowiek trafia na akademię medyczną – i nie jest przypadkiem, że medykami również są jego
rodzice, - grę w tenisa wybieramy ponieważ możemy w klubie sportowym spotkać znaczące w naszym
środowisku osoby; - dziecko posyłamy na zajęcia z malarstwa, ponieważ chodzą tam jego koleżanki z klasy, a my mamy niespełnione artystyczne ambicje;
- kupujemy po latach oszczędzania niemiecki 15 letni samochód klasy wyższej, który jest również marzeniem większości mężczyzn w naszym otoczeniu, itd.
Wniosek jest następujący – aktywności motywowane wewnętrznie z reguły są efektem internalizacji
określonych zachowań, norm, zasad upodobań, które zafundowała nam nasza kultura. Ale z racji tego, że
są zgodne z naszymi potrzebami, odczuciami, dają nam przyjemność, przyjmujemy je jako własne. Po
czym stają się one autonomicznym mechanizmem i wpisują się w uwewnętrznione motywy działania.
Prawdopodobnie wiele aktywności, które podejmujemy w niezgodzie z oczekiwaniami i przekazem
społecznym, jest również zakorzenione we wpływie zewnętrznych przekazów i oczekiwań.
Psycholodzy Edward Deci i Richard Ryan (2000) stworzyli teorii autodeterminacji, wyjaśniając warunki
sprzyjające motywacje wewnętrznej. W tej koncepcji motywacja wewnętrzna to skłonność do
spontanicznego zainteresowania, eksploracji oraz opanowywania nowych informacji i umiejętności.
Według autorów – zaspokojone potrzeby podstawowe (fizjologiczne), potrzeby bezpieczeństwa i potrzeby
społeczne (więzi, bliskości, autonomii) są warunkiem koniecznym do uaktywnienia wewnętrznej
motywacji. Jej wystąpienie jest mniej prawdopodobne, gdy te potrzeby ulegają tłumieniu, frustracji lub
społecznym ograniczeniom. Jeśli jesteśmy w stresie, poczuciu zagrożenia, żyjemy w kraju o niepewnej
sytuacji ekonomicznej, czy politycznej, nie mamy bliskich relacji, to mniejsza jest szansa na
uaktywnienie motywacji wewnętrznej.
Osoby o motywacji wewnętrznej wykazują:
- większy poziom zainteresowania aktywnościami i podejmowanymi zadaniami, który wiąże się z
większą wytrwałością, mniejszym poziomem frustracji w czasie działania, - większe pobudzenie przy wykonywaniu zadań, które jest wynikiem większego poziomu emocjonalnego
zaangażowania. Jeśli aktywność powiązana jest z własnymi przekonaniami, wartościami, to umysł
uruchamia więcej obszarów służących jej realizacji; uruchamia więcej przyjemnych uczuć i tym samym
silniejszą motywację. - mniejszy poziom lęku, podyktowany silniejszym przekonaniem co do słuszności podejmowanych
aktywności i wybieranych decyzji, - wyższy poziom pewności siebie – zadania, które są wykonywane przez osobę motywowaną
wewnętrznie nie muszą być poddawane ocenie (Czy dobrze wykonam zadanie? Co inni na ten temat
powiedzą? Czy dobrze mnie ocenią? Czy nie skompromituję się przed nimi?). Osoby podejmujące więcej
decyzji pod wpływem motywacji wewnętrznej większą uwagę przywiązują do własnych potrzeb i odczuć. - stabilniejszą samoocenę – jeśli realizują rzeczy zgodne z własnymi potrzebami, istnieje większa szansa
na ich dokończenie, a tym samym na potwierdzenie własnej skuteczności, co za tym idzie na lepszą ocenę
JA. - większa wytrwałość i kreatywność – samozadowolenie z realizacji aktywności, która daje satysfakcję,
zwiększa zaangażowanie umysłu w poszukiwanie alternatywnych sposobów realizacji zadaniach. Chęć
eksplorowania problemu w przypadku wewnętrznej motywacji jest większa, ponieważ osoba nie odczuwa
przymusu zewnętrznego. Przymus uruchamia mechanizm reaktancji, wyzwalając opór i frustrację. - większy poziom podporności na stres – im więcej presji i oczekiwań zewnętrznych, tym większe
napięcie, im większa ilość zadań, która jest pochodną własnego wyboru, tym mniejszy poziom niepokoju
o relację. Największy poziom stresu w naszej kulturze związany jest z relacjami interpersonalnymi. Stres
ten ściśle połączony jest z ryzykiem utraty więzi, bliskich relacji, lękiem przed agresją czy odrzuceniem.
Większe uwikłanie w powinności wobec innych, które stoją w sprzeczności z własnymi potrzebami
oznacza większe ryzyko stresu i wypalenia. - mniejsze ryzyko napięć psychicznych i zaburzeń psychicznych.
Jak dbać o budowanie motywacji wewnętrznej?
- dbaj o autonomię, sprawdź czy decyzja podejmowana jest w zgodzie z Tobą, czy odczuwasz w związku
z nią frustrację, przymus, niepokój. Czy gdybyś był zupełnie niezależny od innych czy realizował byś tę
aktywność? - odpowiedz sobie na pytanie czy to zadanie jest w zgodnie z Twoimi wartościami – wcześniej poszukaj,
jakie wartości przyświecają Twojej egzystencji. - czy dana aktywność odpowiada Twoim potrzebom? Jeśli tak, to którym potrzebom? Dlaczego teraz
chcesz ja realizować? - sprawdź, dlaczego podejmujesz się danej aktywności: z obawy, utraty czegoś ważnego, czy raczej
uzyskania określonych profitów? - jaki związek dana aktywność ma z reakcjami i ocenami innych?
- czy masz możliwość wyboru sposobu wykonania zadania?
- jeśli dana aktywność, na której ci zależy wywołuje poczucie presji i stresu, to co jest jej źródłem?
- na ile Twoja codzienność (praca, relacje, rytuały, hobby) podyktowane jest tym, czego potrzebujesz, a
na ile tym co powinieneś/aś i musisz?
Opracował Cezary Barański, na podstawie: Edward Deci i Richard Ryan Self-Determination Theory and the Facilitation of Intrinsic Motivation, Social Development, and Well-Being.