Motywacja w koncepcji Terapii Motywującej i Dialogu Motywującego (DM) to umiejętność, którą można rozwijać. Traktowana jest często jako stała cecha osobowości. Specjaliści oceniają motywację i decydują, czy ktoś jest zmotywowany do terapii czy też nie. Nad motywacją można w łatwy sposób pracować.
Specjalista zamiast oceniać motywację i na jej podstawie kwalifikować do leczenia, może prowadzić rozmowę w taki sposób, aby na motywację skutecznie wpływać.
Według twórców metody DM motywacja ulega zmianie w czasie, jest zależna od wielu czynników wewnętrznych i pochodzących z otoczenia. Motywacja jest wyjątkowo wrażliwa na relacje interpersonalne. Specjalista może ją skutecznie wzbudzić i podtrzymać, może również nieumiejętnymi interwencjami szybko i skutecznie obniżyć. Ma to szczególne znaczenie, jeśli w grę wchodzi motywacja do pracy nad poprawą zdrowia i przestrzegania zaleceń.
Jeśli pacjent (w podejściu humanistycznym: klient lub osoba) był gotowy zaakceptować diagnozę i zalecenie, to był uznany za zmotywowanego, a jeśli nie, to często tracił możliwość pracy ze specjalistą i otrzymywał sygnał: „jak będziesz zmotywowany, to ci pomożemy”. Innymi słowy: „jak pokonasz najważniejsze swoje trudności, to dopiero wtedy możesz na nas liczyć”. Deficyt motywacji to najważniejszy objaw w większości problemów psychologicznych. Ignorowanie go na początkowym etapie współpracy i brak interwencji ukierunkowanych na zmianę, to błąd w sztuce.
Brak motywacji oznacza: należy rozpocząć pracę z pacjentem od budowania motywacji.
Badania wskazują, że specjaliści:
- Posiadają niski poziom wiedzy na temat mechanizmów motywacji i metod pracy przy braku motywacji.
- Nie zwracają uwagi na kontekst interpersonalny w budowaniu motywacji.
- Że pracując nad zmianą metody dialogu z pacjentem może w prosty sposób podnieść motywacji.
- Nie uwzględniają, że zniecierpliwienie, brak czasu, przedwczesna diagnozy wpływają na wzrost frustracji i lęków pacjenta.
- Mają małą świadomość, że opór i brak motywacji jest ściśle powiązany z powyższymi czynnikami i negatywnie wpływa na jakość dalszej współpracy.
- Nie wiedzą, że poprzedzająca działania kliniczne kilkunastominutowa, jednorazowa rozmowa z określonymi prostymi interwencjami, pozwala na skuteczne i długotrwałe podniesienie motywacji do współpracy.
Najnowsze wyniki badań (zobacz: Hayes, 2020) potwierdzają, że poprzedzająca każde spotkanie półgodzinna sesja motywująca znacząco wpływa na skuteczność terapii. Jedno spotkanie motywujące lekarza z pacjentem zmienia zdecydowania poziom adherencji. Badania w ośrodkach leczenia uzależnień i dla osób z zachowaniami ryzykownymi wskazują na jednoznaczną wartość pracy nad motywacją poprzedzającą terapię. Motywacja, to pierwszy i niezbędny krok otwierający każdą drogę do zmiany psychologicznej. Brak zaangażowania specjalisty w pracę nad motywacją jest jedną z najczęstszych przyczyn braku zaangażowania pacjenta i przerywania terapii.
Jaka jest rola motywacji i jakie są jej cechy?
- Klucz do zmiany zachowania. Motywacja składa się z kilku elementów: Osoba musi dostrzegać powód lub wartość zmiany; posiadać określony poziom gotowości i chęci do jej wprowadzenia; wiedzieć jak i od czego może zacząć oraz towarzyszy jej ktoś kto wierzy w jej możliwości i niezależnie od trudności chce ją wspierać. Zrozumienie problemów z motywacją daje wskazówkę do odnalezienia źródła problemów. Dzięki temu można uzyskać informację dlaczego podtrzymywane są szkodliwe zachowania (unikowe – w lękach i depresji; nałogowe – we wszelakich uzależnieniach; przemocowe i autodestrukcyjne w zachowaniach ryzykownych).
- Wielowymiarowa struktura. Deficyt motywacji to przejaw wielu przeciwstawnych tendencji wskazujących na wewnętrzne konflikty, z którymi boryka się osoba: dążenie do zdrowia – lęk przed skutkami ubocznymi i rolą chorego (szczególnie pacjenta poradni psychologicznej i psychiatrycznej); potrzeba szybkiej ulgi – obawa przed dyskomfortem emocjonalnym; potrzeba bliskości – lęk przed bliskością; miłość i niechęć, itp. W motywacji znaczenie maja emocje, przekonania, wartości, oczekiwania, tendencje, potrzeby, a przede wszystkim relacje. Im bardziej relacja jest wspierająca, tym większa jest gotowość do radzenia sobie z przeciwstawnymi dążeniami.
- Dynamiczna i podlegają fluktuacjom. Motywacja zmienia się pod wpływem wielu mechanizmów: natężenia emocji, fizycznego samopoczucia, jakości kontaktu z drugim człowiekiem, ale również w związku z ilością snu, stresu, zmęczenia, poziomem zamartwiania, zaspokojenia potrzeb fizycznych. Motywacja jest wrażliwa na poziom samooceny, świadomość własnych tendencji i lęków (szczególnie tych zależnych od innych ludzi). Motywacja ulega zmianie wielokrotnie w trakcie dnia, w trakcie tygodnia, jest zależna od otoczenia, obecności innych osób.
- Zmienna w czasie. Sformułowania „on jest leniwy”, „ta osoba się nie nadaje, nie ma motywacji” obarczone są krzywdzącym i nieprawdziwym założeniem. O ósmej rano motywacja jest mniejsza niż o jedenastej; na początku tygodnia często jest niższa, pod koniec tygodnia się podnosi; na początku nowego, ciekawego zadania wzrasta po kilku godzinach pracy maleje. Wiosną chętniej wchodzimy w nowe relacje niż zimą. Każdego dnia, w każdej godzinie pojawiają się zmiany w poziomie motywacji. Najlepszą intuicję i dostęp do tych zmian ma jej właściciel, nasz klient. A skuteczny specjalista bez trudu może ją wydobyć.
- Zależna od rodzaju i charakteru interakcji. Dziecko rodziców, którzy są w konflikcie ma więcej lęków i mniej umiejętności społecznych, i z większym prawdopodobieństwem popadnie w ryzykowne aktywności. Niestety również rzadko wyciągamy wnioski dotyczące wpływu jakości relacji na efektywność zawodową, niezależnie czy rzecz dotyczy zarządzania personelem, sprzedaży, czy pracy pomocowej. Motywacja do nauki z nauczycielem od matematyki jest inna niż z nauczycielem od fizyki; empatyczny terapeuta przez dłuższy czas jest w kontakcie z pacjentem, niż terapeuta zdystansowany; po rozmowie z życzliwym lekarzem więcej pacjentów stosuje się do zaleceń, niż po konsultacji z tym, który zadaje pytania nie odrywając wzroku od karty pacjenta. Badania wskazują, że pacjenci posiadający specjalistów o wysokim poziomie kompetencji interpersonalnych nie tylko cieszą się lepszym zdrowiem, ale i dłuższym życiem.
- Podatna na wpływ stylu pracy specjalisty. Wspierająca rozmowa na temat przeciwstawnych biegunów ambiwalencji wobec zmiany, jest jednym z najlepszych sposobów pracy nad zmianą motywacji. Dlaczego podtrzymywane jest problemowe zachowanie? Jakie są jego korzyści? Co wywołuje gotowość do zmiany? Jakie były próby wprowadzenia zmiany? Odpowiedzi na powyższe proste pytania pozwalają na zrozumienie mechanizmów pomocnych w zmianie. Dodatkowo, empatia przynosi ulgę emocjonalną, zwiększającą dystans do problemu i zaufanie do specjalisty. Akceptacja uwalnia od wstydu i wpływa na ujawnianie większej ilości informacji o problemie. Dowartościowanie wzmacnia samoocenę klienta i zachęca do samodzielnego rozwiązania dysonansów podtrzymujących problem. Doświadczenia pacjentów na temat tego, że można rozmawiać bez oceny, krytyku, presji pokazują, że nie tylko zwiększa się gotowość do zmiany, ale również uwalnia się więcej zasobów i chęć do samodzielnego wprowadzania zmiany.
Dla Akademii Dialogu Motywacyjnego opracował Cezary Barański.