10 zasad pracy z osobą w stadium prekontemplacji – dla specjalistów

W jaki sposób pracować z osobą nieświadomą swoich trudności?

Prekontemplacja to pojęcie zaczerpnięte z Transteoretycznego Modelu Zmiany Prochaski i DiClemente. Na podstawie wieloletnich badań autorzy metody wyszczególnili sześć stadiów, przez które musi przejść osoba z ograniczoną motywacją, aby wyjść z problemów typu: nieleczenie choroby, uzależnienie, stosowanie przemocy i inne zachowania ryzykowne.

Prekontemplacja to  obszar, w którym osoba ma ograniczoną świadomość własnych trudności:

– Nie chce się zmienić lub nie potrafi.

– Doświadczyła kilku nieudanych prób w przeszłości.

– Brak gotowości do zmiany wpisany jest w jej chorobę.

Osoba w tym stadium nie dostrzega lub w bardzo ograniczonym zakresie uwzględnia zachowanie ryzykowne jako aktywność zagrażającą zdrowiu i życiu. Może nie rozumieć lub nie dostrzegać, że ktoś inny może się martwić. Nie dopuszcza do siebie ryzyka związanego z konsekwencjami owego zachowania.

Wypowiedzi tej osoby mogą sprowadzać się do sformułowań: „Nie rozumiem, dlaczego kogoś miałoby to martwić, mam kontrolę nad tym, to mi pomaga w radzeniu sobie ze stresem, taki jestem, taki mam charakter, to moje geny, tak zostałem wychowany, wszyscy wytykają mi coś, a ja nikomu nie szkodzę”.

Osoby w prekontemplacji mogą doświadczać silnych lęków, obniżonego nastroju, odrzucenia ze strony innych.

Mogą to również być osoby, które prowadzą społecznie akceptowany styl życia: posiadają rodzinę, mają pracę, wysoką pozycję, jednocześnie z różnych powodów skrywają problem nadużywania przed bliskimi, radząc sobie w ten sposób ze wstydem, bezradnością.

Prekontemplacja może dotyczyć osób, które nigdy nie próbowały zaradzić własnej dolegliwości, jak i osób, które podejmowały wiele prób. Mogą to być problemy z nadużywania, które rozwijają się od kilku tygodni, jak i wieloletnie zaniedbania zdrowia, na podbudowie chorób takich jak zaburzenia osobowości, lęki, depresje.

Na tym etapie niezbędne jest uważne podnoszenie świadomości istnienia problemu, wzbudzanie ambiwalencji i emocji oraz życzliwe wsparcie ze strony środowiska.

W jaki sposób pracować z klientem/pacjentem w obszarze prekontemplacji?

1. Wzmacniać, dowartościować osobę za to, że zgłosiła się na konsultację, wyraża zainteresowanie rozmową, włożyła wysiłek w refleksję nad problemem.

2. Budować porozumienie i zaufanie. Pytać pacjenta/klienta o pozwolenie na rozmowę na temat doświadczanych trudności i prób zmiany, budować atmosferę partnerskiej relacji.

3. Wsłuchiwać się w wypowiedzi osoby, pozyskiwać informacje na temat korzyści wynikających z utrzymywania problemu. Na przykład poszukiwanie pozytywnych aspektów trwania w toksycznej relacji, nadużywaniu środków, niezdrowego odżywiania. Wykazywać zrozumienie dla tych argumentów.

4. Rozbudzać w osobie wątpliwości, niepokój, dysonans dotyczący trwania w obecnej sytuacji. Poszukiwać argumentów z drugiej strony, z innej perspektywy.

5. Omawiać wydarzenia i okoliczności, które skłoniły osobę do zgłoszenia się: punt widzenia innych osób, dotychczasowych porad specjalistów, obaw stojących za obecną sytuacją.

6. Spoglądać na sytuację z perspektywy osoby, z którą rozmawiamy. Podejmować próbę zrozumienia podtrzymywanego stanu rzeczy. Zestawić go z: potrzebami, uczuciami, intencjami, wartościami. Jednocześnie  odsunąć na drugi plan własne interpretacje, opinie, zalecenia.

7. Za zgodą pacjenta/klienta udzielać mu informacji zwrotnej na temat ryzyka związanego z utrzymaniem status quo. Odwoływać się do wytycznych naukowych, zbadanych norm, ewentualnie do własnych doświadczeń lub obserwacji specjalistycznych.

8. Wspierać osoby ważne w otoczeniu klienta/pacjenta w przeprowadzeniu wspólnej rozmowy lub interwencji. Motywować pacjenta/klienta do zaangażowania bliskich w pomoc.

9. Otwierać i badać rozbieżności w zakresie opinii pacjenta i innych osób na temat omawianych trudności.

10. Wyrażać własny niepokój i dawać możliwości wyboru, wzmacniając decyzyjność i skuteczność współrozmówcy.

Powyższe narzędzia mają uniwersalny charakter. Znajdują dobre zastosowanie w pracy ze wszystkimi osobami mającymi problemy z motywacją, szczególnie z osobami zachowującymi się ryzykownie: z nadużywającymi, współuzależnionymi, mającymi trudność we wprowadzaniu zmian prozdrowotnych, takich jak zażywanie leków, realizacji innych preskrypcji, poddania się zabiegom, operacjom, rezygnacji z agresji, przemocy.

Należy uwzględnić w nich odpowiednie tempo pracy, adekwatne do możliwości osoby i skoncentrować się w pierwszej kolejności na budowaniu zaufania, a w drugiej na rozwiązywaniu problemu.

Opracował: Cezary Barański,
na podstawie,
Prochaska J.O., Norcross J.C., DiClemente C.C., Zmiana na dobre.